En Polonia tradicionalmente se celebra Navidad hasta 2 de Febrero, dejando las decoraciones y cantando los villancicos. Este es un festivo más popular, iniciado en el siglo IV, actualmente celebrado en casi todo el mundo, es un tiempo especial relacionado con numerosas tradiciones. Sin embargo fue bastante comercializado y para muchas personas se convierte en un festivo de las compras sin espiritualidad. Las tiendas experimentan una invasión desde los principios de diciembre. Se decora las calles, las casas,las tiendas,se hace mas grandes compras fomentando el comercio, produciendo las cantidades excesivas de basura y desperdiciando los alimentos. El consumo desmesurado, el desperdicio, la codicia, la falta de reflexión, el pensamiento sobre las futuras generacionales son incluso contrarios de la idea de la Navidad. Muchos no saben o se olvidan lo que realmente se celebra.
Tradiciones en Polonia
La Navidad antecede el Adviento (Latin „Adventus” – La venida ). En este alegre tiempo de la preparación, vigilia en las iglesias a las 6:00 de la mañana se celebra las roratas (en Latin Rorate coeli „Desciende el Rocio, cielos”) es una misa de venerar la Virgen María, está asociada con el simbolo de la luz. Los faroles y las velas llevadas por los fieles iluminan la oscuridad. Una parte de las preparaciones espirituales constituye un retiro de 3 días con la confesión. En cambio en las casas se realiza una limpieza detallada junto con lavar las ventanas (obligatorio antes de Pascua, pero antes de Navidad también cuando no hace mucho frío), lo que no observé durante la Navidad en Inglaterra, España o América Latina.
Nochebuena en Polonia se llama ¨Wigilia¨ como ¨Vigilia¨24 de diciembre, la vispera del festivo, para los cristianos lo más importante es la Vigilia Pascual antes del Día de la Resurrección, pero el nombre se asoció permanentemente con la cena antes de Navidad, aunque en otras partes de Polonia la noche también se llamó ¨postnik¨(post-ayuno), ¨Boży obiad¨( Divino almuerzo) o „Kutia” en el Este. Esta cena es la más solemne del año, por lo que las familias tardan en prepararse. El significado simbólico es muy rico. En este día, recordamos a los primeros padres: Adam y Ewa, queienes tienen la onomástica. Como parte de la renovación de la creación, María se llama „nueva Eva” madre de Dios, y Jesús es „el nuevo Adán” que quita el pecado y trae la salvación.
La Biblia dice que en el momento del nacimiento la estrella brillaba encima del establo, por lo que es habitual sentarse a la mesa con la aparición de la primera estrella en el cielo. Esto sucede bastante temprano alrededor del 17:00 debido a un corto día en diciembre. Varias costumbres están asociadas con la víspera de Navidad.
- En este día, uno debe perdonar las ofensas (habitualmente siempre he tenido una pelea en el hogar, luego la reconciliación) y desear a los demás todo lo mejor. Es bueno levantarse temprano y lavarse en agua fría para mantenerse en forma el próximo año. Se creía que igual como sería la Nochebuena similar serà todo el año. En el campo, los hombres iban a pescar, las mujeres preparaban la comida.
- Se adornaba las viviendas con el heno, la paja, las gavillas de cereales, tanto en las casas de los campesinos como en las mansiones magnates, lo que recordaba las abundancias y también aseguraba las cosechas el próximo año. Hasta ahora la costumbre de poner heno debajo de un mantel se ha mantenido como una señal de que Jesús nació en un establo, aunque esta práctica ya no se sigue en todos los hogares como antes y es solo simbólico, antes incluso se depositaban grandes cantidades de heno en el piso. En el sur de Polonia, también se ponían sobre la mesa cereales, amapolas, guisantes y lentejas. Por la preocupaciòn de los cultivos futuros antiguamente se ponía debajo de la mesa unas herramientas como una guadaña o un arado para ahuyentar las posibles plagas de los cultivos.
- En la mesa se coloca màs hermoso mantel blanco y las velitas que simbolizan la luz de Cristo, la espera, el alumbrado de las tinieblas.
- ¨Choinka¨un abeto o pino – el árbol de Navidad actualmente es la reina entre las decoraciones navideñas, es una costumbre joven y nueva, tomada de los evangélicos alemanes, dónde esta costumbre existió desde el siglo XV, llegó a Polonia en el siglo XIX. Anteriormente, en las casas polacas, la decoración era una „podłaźniczka” también llamada „jutka”(lee: yutka), „Boże drzewko” – „árbol de Dios „o” wiecha”(lee: wieja). También era una conífera de hoja perenne, la punta, una rama de un abeto o pino colgado debajo del techo. Igual que „Choinka”(leyendo joinka), es un símbolo de vida, renacimiento y el árbol del paraíso del reconocimiento del bien y del mal. Se adornaba con las manzanas, nueces, galletas y varios adornos hechos a mano de paja y papel. Se rezaba debajo de la rama decorada, colgada por el anfitrión. Desde los años 20 del siglo XX, las ¨podłaźniczki” finalmente se quedaron eliminadas por „choinki”(lee joinki)- los árboles de Navidad. Igualmente estaban decoradas con manzanas que se refieren al árbol del mensaje del bien y del mal y del fruto del paraíso; las cadenas simbolizan los lazos familiares; las campanas evocan buenas noticias, las nueces plateadas simbolizan la prosperidad y la fuerza, los ángeles protegen, cuidan a la familia; las luces y lámparas protegen contra los poderes del mal, simbolizan la luz de Cristo. La punta generalmente se adorna con una estrella que se refiere a la Estrella de Belén, un ángel o una espiga de vidrio / plástico. Se creía que la punta del árbol de Navidad ayuda a los familiares a regresar a casa desde lejos. Actualmente, la decoración principal son unas bolas de vidrio o plástico llamadas „bombki”, Polonia sobresale en la producción.
Desafortunadamente, las decoraciones artesanales han desplazado en gran medida los plásticos industriales, aunque algunos vuelven a los ornatos hechos a mano, pero este es un nicho. Es una buena práctica animar a los niños a hacer los adornos ellos mismos, promoviendo el reciclaje. Para mí, las mismas decoraciones se han utilizado durante 20-30 años, incluidas algunas, por ejemplo, bailarinas, hace mucho tiempo hechas por mi abuela con numerosas habilidades manuales. El árbol de Navidad está asociado con la costumbre de dar regalos,cuales se deja debajo.
- En la cena de Nochebuena se reunía toda la familia también mas lejana: los abuelos, tíos, primos… Desafortunadamente progresa la tendencia ahora a celebrar la Nochebuena en un grupo más pequeño, lo que significa que los lazos familiares están desapareciendo.
- Se deja una cubierta libre para un invitado inesperado o como recuerdo de una persona que falleció.
- Antiguamente, el adviento tenía el cáracter de ayuno y todavía sigue la tradición de preparar para la víspera los platos sin carne aunque son muy abundantes y no tan fácilmente digeribles. En los hogares más pobres, se preparaban 3 platos, en los más ricos 5, 7 u 11, luego aparecieron 12 según el número de apóstoles, horas, meses. Para que sea un feliz año nuevo es recomedable probar un poco de cada plato. Los típicos son:¨barszc
z¨¨(borscht, sopa de remolachas) a menudo con las empanadillas rellenas de setas del bosque, repollo con setas, papas con cebolla, pierogi (empanadas), compota de frutas secas, kutia (semillas de amapola con frutas secas, nueces), ensaladas de verduras con mayonesa, arenques, pescado en gelatina, carpa, lucioperca, perca u otro pez. Generalmente son las grasas de pescado, setas, nueces, mayonesa, papas, cebollas, a veces frijoles, repollo … la combinación de estos ingredientes en el estómago puede ser una mezcla explosiva. - Antes de la cena tradicionalmente se lee un fragmento de la Biblia, ora y comparte “opłatek”(la oblea) dandose los deseos mutuamente y perdonando las ofensas. La costumbre fue iniciada por la nobleza en el siglo XVIII. Las obleas son las hornadas finas del trigo similares a las hostias pero no consagradas, solamente benditas en la iglesia, a menudo tienen decoraciones que se refieren a la figura de José, María y Jesús en el pesebre. Durante los siglos, la gente partia el pan como un signo de la reconciliación, fraternidad y amor. La costumbre de dividir la oblea también ha entrado en unos grupos más allá de la familia, llamado „wigilie” en las empresas y grupos sociales antes del 24 de diciembre, o “spotkania opłatkowe” „reuniones de obleas” en enero.
- Después de la cena, se cantan los villancicos juntos, lo que crea un sentido de la unidad.
- “Pasterka” – „la misa de gallo” en medianoche tiene un carácter extremadamente solemne en memoria de los primeros pastores que llegan al belén. En este tiempo, las iglesias se llenan de los fieles, también llegan las personas que no asisten a misas durante el año.La misa con la gran orquestra infantil de las montañas
El 25 y 26 de diciembre son días festivos,libres de trabajo, cuando las familias se visitan, agasajan de los deseos y regalos.
Además del árbol de Navidad, las ramas de abeto, las luces, un adorno característico constituye una planta párasita: el muérdago, un símbolo de la eternidad, colgado del techo, debía proteger la casa de los poderes del mal, atraer la suerte y la riqueza. Hasta el siglo XVII, el muérdago desempeñaba el papel de los árboles de Navidad. Desde México llegó una planta llamada la estrella de Belén, flor de Nochebuena ( poinsentia de la familia Spurge).
Los pesebres en las casas no son tan populares como en los países hispanohablantes, son más pequeños, simbólicos, pero en las iglesias son de un tamaño considerable, también aparecieron unas ideas de los belenes vivos con animales reales (por ejemplo, desde 1991 en Franciszkańska en Cracovia)También hay cunas móviles con la inclusión de escenas habituales, la cuna más grande y antigua de Polonia y Europa es Wambierzycka. Wambierzycka
San Nicolas(Mikołaj) viene dos veces, el 6 de diciembre, cuando tiene un día de Santo, y deja a los niños unos pequeños regalos debajo de la almohada y la noche del 24/25 de diciembre debajo del árbol de Navidad (a veces uno de los miembros de la familia se viste de Papa Noel cuando hay más niños). Inicialmente, San Nicolas, siendo el obispo de Mira, tenía una casulla y un bastón de pastor. En la región de Małopolska era Angel; Kashubia, Kujawy y Wielkopolska “Gwiazdor” traía obsequios, en Silesia Niño Jesus, el abuelo “Mróz” también aparecía por una influencia rusa. En el siglo XX el consorcio Coca cola creó la imagen de Santa Claus – un anciano barbudo con una barriga grande en una prenda roja y blanca, montando un trineo con renos (eso tomando prestado de Laponia, Finlandia). Esta imagen se convirtió en la más popular al todo el mundo.
La costumbre del Año Nuevo cual ya cada vez menos frecuente en las aldeas son “kolędnicy”,un grupo de los disfrazados de pastores, Reyes Magos, abuelo, abuela, la muerte … caminando de casa a casa, recogiendo los dulces al cambio de tocar la música y cantar. Hasta hace poco, era popular caminar con la estrella de Belén y las máscaras de animales, por ejemplo una cabra, oso, cigüeña, caballo, gallo o “turoń” (un animal peludo negro con cuernos, en un palo con una boca chasqueante, actor con piel de oveja quien asustaba a las mujeres y los niños, hacía unos trucos, simbolizaba la fertilidad , abundancia, energía). La omisión de una casa por „kolędnicy” anunciaba una desgracia. En las tradiciones paganas y romanas durante el período de Año Nuevo, también era un ritual visitar en compañía de una canción de las felicitaciones. Los romanos llamaban el primer mes de cada año – „calendae¨de lo que viene „calendario” introducido por Julio César. Inicialmente, “kolęda”(el villancico) significaba un regalo para el nuevo año. „Kolęda” también se llaman las visitas de las casas durante el Año Nuevo por los sacerdotes.
En diciembre y enero se hace unos espectáculos llamados „Jasełka”(lee yaseuka) (del antiguo polaco „Jasło” – la cuna) son interpretados por los actores aficionados, también por los alumnos en las escuelas. “Jasełka” más grandes son “Orszaki Trzech Króli”-Las cabalgatas de Reyes Magos” 6 de enero. Otras actuaciones son fólcloricos”Herody”- “Herodes” interpretados por “kolędnicy”. Presentan del rey Herod y su orden de la matanza de”los inocentes”,luego el Diablo y la Muerte toman su cuerpo y su alma.
„Betlejem Polskie”-”Belèn Polaco” extraordinario espectaculo con diversas escenas, cantos, bailes, con acentos de historia polaca, actuado por el grupo folclorico de canto y baile Mazowsze
„Kolędy”- segùn la tradiciòn polaca los villancicos se cantan un largo tiempo del 24 de diciembre al 2 de febrero (Nuestra Señora del Cirio). Por las tardes se organiza unos conciertos, eventos para tocar y cantar juntos. Antes cuando no había televisión e internet, la gente se reunía mucho màs en las casas para cantar y bailar por las largas noches de invierno. Polonia probablemente tenga mayor número de villancicos del mundo. Es increible cuantas canciones se puede crear del mismo tema. El villancico más antiguo proviene del siglo XV, uno de los más antiguos es „Anioł pasterzom mówił”-„El ángel dijo a los pastores”, muchos provienen del siglo XVI, pero en los siglos siguientes se crearon más canciones con ingenio, algunas muy alegres, más rápidas, otras más lentas, solemnes, tranquilas, como polonesas. , „oberek” o las canciones de la cuna. Se forman en las estrofas rítmicas. Las canciones sobre el nacimiento de Jesús fueron iniciadas por los franciscanos. Son en gran parte anónimas. Varias canciones están ingresadas en el canon cantado en las iglesias, también hay muchos pastoretas, que tienen un carácter más secular o regional, que se pueden cantar en casa.
Rokiczanka – una pastoreta con presentaciones de las tradiciones
Los villancicos cantados por el grupo folclórico Mazowsze
Ya que los años se cuenta desde el nacimiento de Cristo, el Año Nuevo también se celebra durante este tiempo, muchas personas que rara vez van de fiesta, salen a bailar en „Sylwester”La Nochevieja – el 31 de diciembre. Las montañas este tiempo tienen un asedio, muchas personas prolongan el período de vacaciones para escalar o ir a esquiar. En los últimos años, en diciembre, en las tierras bajas no se ve la nieve, mientras en las montañas es posible verla. Es una mala costumbre moderna soltar los fuegos artificiales, que constituyen una bomba química tóxica, entre otros. cloratos, nitratos de bario, estroncio, calcio,aluminio… Los compuestos químicos caen y se bioacumulan en el suelo y en el agua. Además de contaminar el medio ambiente se quema grandes cantidades de dinero,que se pudiera administrar de diferente manera más favorable para la gente y medio ambiente e incluso se producen accidentes incluso mortales. El ruido excesivo daña no solo la psiquica de los animales sino también los bebés, las personas mayores, los autistas y otras personas con una sensibilidad auditiva. Ojalá los fuegos artificiales sean completamente prohibidos al todo el mundo pronto…Se las dispera en numerosos lugares no solo una vez al año sino en varias ocasiones, festivos regionales asi que es una ilusión decir ¨no pasa nada, es solo una vez por año”.
El 6 de enero, el día de la Epifanía „Reyes Magos”Trzech Króli, desde hace unos años volvió a ser un día libre de trabajo oficialmente y en este día se hicieron populares cabalgatas de los Reyes Magos por las calles con los espectáculos y cantos de los villancicos. En el año 2020 se afectuaron los desfiles en 900 ciudades y pueblos. En las iglesias como recuerdo de los regalos de los reyes para Cristo se bendice la mirra, el incienso y la tiza cual se usa para escribir en la puerta de la casa las iniciales de los nombres contractuales de los reyes C + M + B (en latín: „Christus mansionem benedicat” – Que Cristo bendiga esta casa). Por lo tanto, un sacerdote yendo con „kolęda” caminando de casa a casa tiene una tarea más fácil sabiendo donde puede tocar, buscando los fieles a visitar.
Desfile de Reyes Magos en Poronin, al sur de Polonia
Tuve una oportunidad de pasar la Navidad en el extranjero, una vez en España en 2009/2010, una vez en Colombia 2014/2015, y la memorable Nochevieja en la calle en Cali y México 2012/2013 en el techo del edificio, terminando en la playa con tacos y guacamole a las 14:00 del día siguiente
Algunas costumbres populares en España
El 22 de diciembre es el día de la lotería nacional de Navidad, en la cual la mayoría participa.
También en países de habla hispana se celebra la víspera llamada „Nochebuena” cuando la familia se reúne para la cena que no tiene un cáracter de ayuno, hay platos de pescado en la costa y platos de carne, por ejemplo, pavo asado o cordero, vino espumoso – cava, dulces típicos – bloques de chocolate, almendra llamados turrones y galletas de manteca polvorones. España antes muy católica, se ha vuelto muy secular, atea. Se conservan muchas tradiciones, pero a menudo carecen de espiritualidad. La Navidad tiene cáracter solo familiar y consumista más que religioso, aunque también las familias ya no se reúnen en grupos tan grandes como solían hacerlo antiguamente con abuelos, tíos, tías y primos. Pocos españoles van a la misa de medianoche „Misa de gallo”. La noche termina con las canciones y juerga en la calle.
Se envían los deseos. Antes eran màs profundos, cariñosos con bendiociones escribiendo las cartas a mano, ya se convirtieron en gran mayoria por decir o escribir en redes socieles simplemente ¨Feliz Navidad¨¨ nada màs. Se pone los villancicos, ya no se canta tan a menudo, como en Polonia, principalmente se escucha las pastoretas infantiles.
La decoración tradicional básica son los pesebres con numerosas figuras (a veces más de 300) colocadas no solo en iglesias, sino también en hogares y escaparates de las tiendas.
Se puede encontrar en la calle „Papa Noel”, sin embargo, según las tradiciones españolas los Reyes Magos son más populares. Traen los regalos a los niños el 6 de enero por la mañana. Dependiendo de la región, los niños reciben regalos de una manera diferente, por ejemplo, en Cataluña, se les entrega un tronco de madera „Tio de Nadal” que los niños cuidan desde el dia Inmaculada Concepción el 8 de diciembre, envolviéndolo en una manta. En Cantabria hay un „Esteru” que es un leñador, en el este de Galicia „El Apalpador” que es un mitologico carbonero y en la noche del 24 o 31 de diciembre toca los vientres de los niños, comprobando si han comido bien, deja castañas y otros regalos.
El 25 de diciembre, también se pasa tiempo en los circulos familiares. El 26 de diciembre no es festivo, pero el 28 de diciembre se celebra el „día de los inocentes” y en este día se hace bromas. La costumbre tiene raíces paganas y religiosas. Herod pidió a los Reyes Magos que encontraran al niño Jesús y le informaran dónde estaba, pero ellos se burlaron de Herod y no lo hicieron, luego se dió la orden de matar a los inocentes en Jerusalén.
31 de diciembre „Nochevieja”
La familias suelen cenar juntas otra vez. 12 segundos antes de la medianoche, la tradición es comer 12 uvas para tener suerte durante todo el año, una para cada campanada del reloj en la Puerta del Sol en Madrid, que se transmite por la televisión. Después de la cena,la gente sale a la calle a divertirse. Existen dos teorias del origen de este costumbre, una se remonta año 1880 cuando los madrileños imitaron la clase burgesa francesa comiendo uvas con vino espumoso, la otra teoria dice que en 1909 los productores de Alicante tuvieron una buenísima cosecha y se regalaba lo que sobraba para ¨la suerte¨.
Antes del 5 de enero, los niños envían cartas a los Reyes Magos pidiendo regalos. Los reciben el 6 de enero por la mañana después de una espectacular cabalgata de los Reyes Magos por la noche 5 de enero. Además de los reyes en las carrozas (en algunas regiones vinieron en helicóptero) hay numerosos actores, bailarines, acróbatas,los personajes de los cuentos infantiles, correo real que recibe las cartas de los niños en el último momento. Se arrojan muchos caramelos del carruajes. Antes la gente se enganchaba para recogerlos. Ahora tiran tantos que la gente no les pone atención, las calles se llenan de basura. Las cabalgatas se hicieron extremadamente comerciales. En el año 2020, adaptándose a los nuevos tiempos, aparecían unos caramelos sin gluten y sin azúcar en los envoltorios biodegradables. El 6 de enero, si el niño era desobediente durante el año recibe carbón (una imitación de azúcar). Tambièn es típico compartir un roscón, un pastel redondo, en el que se esconden figuras o habas. Cuando una figura toca a alguien, se obtiene la corona de un rey, y cuando sale una haba uno tiene que comprar el roscón el año siguiente.
Colombia
En Colombia, una de las tradiciones es la „novena”, nueve días antes de Navidad, las familias, los vecinos y amigos se reúnen para dirigir oraciones a María, José y el niño Jesús, para cantar juntos durante alegre tiempo de esperar para Navidad. Durante las reuniones, se comen unos dulces tipicos como „buñuelos” o „manjar”. Las casas a menudo tienen pecebres hechos a mano. Las decoraciones, los alubrados se pone bastante temprano, ya en noviembre.
En la noche del 7 de diciembre, „dia de las velitas” en la víspera de la fiesta de la Inmaculada Concepción, las casas, las calles, las plazas están iluminadas con velitas, faroles como en Roma cuando se encendieron las velas despues anunciar oficialmente el dogma de la virginidad de María por Papa Pío IX en 1854.
El 24 de diciembre, como en España, „Nochebuena”, la familia se reúne a cenar bastante tarde, desde los altavozes, especialmente en Cali ponen la música navideña al ritmo de la salsa, por ejemplo, Gran ComboA comer pasteles
Los platos típicos de Navidad son:
- buñuelos – hechas de harina de maíz
- natilla con pasas
- empanadas – fritas con diversos rellenos
- dulce de noche buena – naranjas, higos, limas, achira – raíz de canna, papaya en almíbar en compañía de cuajada – tipo de queso, a veces otros suplementos como manjar, hojaldra, almojábanas, insulso – masa de harina de maíz con canela cocida en hojas de plátano
- tamales– masa de maíz con carne y verduras cocidas en hojas de plátano
- lechona – una especialidad de la región del Tolima, tocino, cerdo primero marinado con especies, hierbas y luego al horno con arroz, cebolla, ajo, guisantes, papas
- Sancocho: una sopa típica colombiana, carne con hueso, grandes trozos de verduras: mazorca de maíz, papas, yuca, plátanos verdes, cebollas, hojas de cilantro, la sopa se sirve con arroz, aguacate
- Pavo asado
- Sabajón – licor de huevos
- Rollo de sobrebarriga: un bistec horneado en forma de rodaja con carne picada envuelta condimentada con hierbas (tomillo, albahaca, romero) con zanahorias, pimientos y un huevo dentro; servido con salsa de vino y ensalada de papa.
El niño Jesús trae los regalos en Colombia, los villancicos son alegres, melódicos pero bastante infantiles.
El 31 de diciembre, como en España, se come 12 uvas para la buena suerte. Hay muchas otras supersticiones practicadas como por ejemplo se deja sobre la mesa las lentejas, frijoles para que el año sea abundante económicamente, espiritualmente y emocionalmente. Se compra algo nuevo, se quema las muñecas que representan lo viejo, malo agobiante. Se pone la ropa interior amarilla (en España roja) para un año exitoso y feliz. Es bueno tener algo en su billetera para no quedarse sin dinero. Si quieres viajar, es recomndable caminar en medianoche con una maleta, puede ser vacía. Y si quieres alcanzar objetivos, sube las escaleras. Se colocan tres papas debajo de la cama, una pelada, medio pelada y sin pelar, dependiendo cual se saca asi serán las finanzas. También se elabora una lista de los deseos.
Asimismo se celebra el 6 de enero el dia de los Reyes Magos con cabalgatas y los eventos acompañantes.
En Cali, del 25 al 31 de diciembre se organiza desde 1957 (en 2017 tenía 60 años) una gran feria ¨de la caña¨ (festival de la caña). A un grupo de los habitantes se les ocurrió la idea de aliviar la tristeza después la gran tragedia, cuando la explosión de 44 toneladas de dinamita mató a 4.000 personas. La Feria tiene lugar todos los años, el programa incluía la cabalgata que inauguraba el evento, lo que se eliminò hace poco par la solicitud de los defensores de los derechos de los animales, el siguiente tema en programa es la elección de la reina de la caña de azúcar. Además hay unas reuniones de los aficionados de la música, coleccionistas, espectáculos de autos antiguos, etc., numerosos conciertos no solo de salsa, también otra música tradicional, por ejemplo, pacifica . „Salsodromo” constituye un elemento más importante del programa, iniciado en 2008: 4 horas de desfile de salsa colombiana a lo largo de una calle de 1.5 km con más de 1,500 bailarines. Más de 2 millones de personas participan en el evento, también vienen cada vez más los extranjeros.
En México también hay muchas tradiciones durante Navidad y Año Nuevo. Entre otros ¨Las posadas¨ son típicas. Se afectua los espectáculos, las procesiones del 16 al 24 de diciembre, los difrazados por María y Josè buscan un alojamiento con velas y una compañía de los ángeles, pastores, músicos tocando y cantando las canciones tradicionales. Al menos tres casas tienen que negar la posada, cuando estén recibidos los anfitriones invitan para los platos típicos mexicanos como ponche, tamales, tacos, atoles (una bebida precolombina compuesta de harina de maíz con canela, cacao, anis, vanilia, flores de naranja, endulzado con azucar de caña) Otra costumbre es la piñata: una estrella con 7 picos que simbolizan 7 pecados cardinales, llena de dulces, frutas y pequeños juguetes lo que se rompe y recoge que sale. Antes de la llegada de los españoles, durante este período se esperaba los dioses Quetzalcóatl y Huitzipochtli. Los habitantes se reunían en los templos, encendiendo fogatas y haciendo rituales, sacrificios humanos. Por lo tanto, los monjes españoles introdujeron otras costumbres y los habitantes podían seguir celebrar pero de diferente manera.
Boże Narodzenie i Nowy Rok w Polsce, Hiszpanii i Ameryce Łacińskiej
Jest to jedno z najpopularniejszych świąt, zapoczątkowanym w IV w. obecnie obchodzonym prawie na całym świecie, to wyjątkowy czas wiążący się z licznymi tradycjami. Jednakże w dużym stopniu zostało skomercjalizowane i dla wielu osób stało się świętem handlowym, pozbawionym duchowości. Sklepy przeżywają oblężenie od początku grudnia. Dekoruje się ulice, domy, robi większe zakupy napędzając handel, produkując nadmierną ilość śmieci i marnując jedzenie. Nieumiarkowana konsumpcja, marnotrawstwo, łakomstwo, brak refleksji, myślenia o przyszłych pokoleniach jest wręcz sprzeczne z istotą Bożego Narodzenia, wielu nie wie, czy zapomina, co tak naprawdę się celebruje.
Tradycje w Polsce
Boże Narodzenie poprzedza Adwent ( łac. Adventus-Przyjście”) W tym radosnym czasie przygotowań, oczekiwania w kościołach o 6:00 rano odprawiane są tzw roraty (łac. Rorate coeli „Niebiosa, spuście rosę)jest to msza ku czci Najświętszej Maryi Panny, związana jest nią symbolika światła. Lampiony i świece trzymane przez wiernych rozświetlają mroki. W ramach przygotowań duchowych przeprowadza się rekolekcje 3 dniowe ze spowiedzią. W domach natomiast robi się generalne, dokładne porządki wraz z myciem okien( obowiązkowo przed Wielkanocą, ale przed Bożym Narodzeniem też, gdy nie jest bardzo zimno) czego nie obserwowałam spędzając czas przedświąteczny w Anglii, Hiszpanii czy Ameryce Łacińkiej.
Wigilia( vigilia = czuwanie) 24 grudnia, wieczór poprzedzający dzień świąteczny, dla chrześcijan najważniejsza jest wigilia Paschalna przed dniem Zmartwychwstania, ale nazwa została na stale związana z wieczerzą przed Bożym Narodzeniem, choć w innych częściach Polskich wieczór zwany był też postnikiem, Bożym obiadem lub kutią na Wschodzie. Wieczerza ta jest najbardziej uroczystą kolacją w całym roku, do której rodziny długo się przegotowują. Znaczenie symboliczne jest przebogate. W tym dniu wspominamy pierwszych rodziców Adama i Ewę, mających swoje imieniny. W ramach odnowienia dzieła stworzenia Maryja jest nazywana „nową Ewą” Bożą rodzicielką, a Jezus „nowym Adamem”który zdejmuje grzech i niesie Zbawienie.
Pismo Święte głosi, że w momencie narodzin zabłysnęła gwiazda nad stajenką, dlatego obyczajem jest zasiadanie do stołu wraz z pojawianiem się pierwszej gwiazdki na niebie, co jest dość wcześnie ok 17 ze względu na krótki dzień w grudniu. Z wigilią związany jest szereg obyczajów.
- W tym dniu powinno się przebaczać urazy( u mnie tradycyjnie zawsze najpierw była kłótnia domowa, potem pojednanie) życzyć dobrze innym. Dobrze jest wcześnie wstać i umyć się w zimnej wodzie, by zapewnić kondycję na przyszły rok. Wierzono, że jaki będzie dzień wigilijny, taki cały rok. Na wsi mężczyźni szli łowić świeże ryby na stół wigilijny, kobiety szykowały potrawy.
- Dom stroiło się sianem,słomą, snopami zbóż zarówno w chłopskich domach jak w magnackich rezydencjach, co przypominało o urodzajach i miało zapewnić też plony w przyszłym roku. Do tej pory pozostał zwyczaj kładzenia siana pod obrus jako też znak, że Jezus urodził się w stajence, choć już nie we wszystkich domach ten zwyczaj jest praktykowany i jest to symbolicznie, dawniej nawet na podłodze kładziono duże ilości siana. Na południu Polski na stół kładziono też ziarna zbóż, maku, grochu, soczewicy. W trosce o przyszłe urodzaje dawniej też wstawiano pod stół narzędzia jak kosa czy pług, by odstraszać potencjalne szkodniki upraw.
- Na stole kładziono najładniejszy, biały obrus oraz świeczki symbolizujące światło Chrystusa, oczekiwanie, rozświetlanie mroku.
- Choinka obecnie królowa wśród Bożonarodzeniowego wystroju jest młodym, nowym, zwyczajem, zapożyczonym od ewangelickich Niemców, gdzie ten zwyczaj istniał od XV, do Polski przyszedł w XIXw. Wcześniej w polskich domach dekoracją była „podłaźniczka” zwana też „jutką”, „bożym drzewkiem” czy „wiechą”. Jest to również wiecznie zielone drzewo iglaste, czubek jodły, świerku lub sosny wieszany pod sufitem. Podobnie jak choinka jest symbolem życia,odrodzenia, rajskiego drzewka poznania dobra i zła. Przystrajane były jabłkami, orzechami, ciasteczkami, i własnoręcznie robionymi ozdobami ze słomy i papieru. Pod przystrojoną gałęzią zawieszaną przez gospodarza odmawiano modlitwy. Od lat 20 XX podłaźniczki ostatecznie wyparły choinki. Również bywają przyozdabiane jabłkami nawiązującymi do drzewa wiadomości dobrego i złego oraz rajskiego owocu; łańcuchy symbolizują więzi rodzinne, dzwoneczki przywołują dobre wiadomości, orzechy w sreberkach symbolizują dobrobyt i siłę, aniołki chronią, opiekują się rodziną; światełka i lampki chronią przed złymi mocami, symbolizują światło Chrystusa. Czubek ozdabia się zwykle gwiazdą nawiązującą do Gwiazdy Betlejemskiej, aniołkiem lub szklanym/plastikowym szpicem. Wierzono, że czubek choinki pomaga w powrocie krewnych do domu z daleka. Obecnie główną ozdobą są szklane lub plastikowe bombki, Polska przoduje w produkcji bombek. Niestety ręcznie robione ozdoby w dużej mierze wyparły fabryczne plastiki, choć niektórzy wracają do ręcznych ozdób, jednakże jest to nisza. Dobrą praktyką jest zachęcanie dzieci do własnoręcznego robienia ozdób, promując recykling. U mnie używa się tych samych ozdób od 20-30 lat, w tym też niektóre np. baletnice robiła dawno temu babcia mająca liczne zdolności manualne. Z choinką wiąże się zwyczaj dawania prezentów, pod którą się je zostawia.
- Przy stole wigilijnym gromadziła się rodzina również dalsza, dziadkowie, wujkowie, kuzyni, obecnie postępuje niestety tendencja celebrowania wigilii w mniejszym gronie, przez co zanikają więzi rodzinne.
- Jedno okrycie zostawia się wolne dla niespodziewanego gościa lub jako pamiątkę po osobie, która odeszła.
- Dawniej adwent miał charakter postny, do dziś w tradycji pozostało, że na wieczerze przygotowuje się potrawy bezmięsne, jednakże bardzo sycące, nie są wcale lekkostrawne. W biedniejszych domach przygotowywano 3 potrawy, w bogatszych 5, 7 lub 11, miało być nieparzyście z czasem pojawiło się 12 zgodnie z liczbą apostołów, godzin,miesięcy. By był szczęśliwy nowy rok, należało spróbować każdej potrawy po trochu. Typowymi daniami są: barszcz często z uszkami czy pasztecikami z grzybami, ewentualnie zupa grzybowa, kapusta z grzybami, ziemniaki z cebulką, pierogi,kompot z suszonych owoców, kutia(mak z bakaliami, orzechami), sałatki warzywne, śledzie, ryba w galarecie, karp, sandacz, okoń czy inna ryba. Generalnie tłuszcze rybne, grzyby, orzechy, majonez, ziemniaki, cebula, czasem fasola, kapusta…połączenie tych składników w żołądku może stanowić mieszankę wybuchową.
- Przed wieczerzą zwyczajem jest przeczytanie fragmentu Pisma Świętego, modlitwa i dzielenie się opłatkiem, składając sobie wzajemnie życzenia i wybaczając urazy. Zwyczaj zapoczątkowała szlachta w XVIII w. Opłatki są cienkim wypiekiem ze zboża podobnym do hostii, święcone ale nie konsekrowane, często miewają zdobienia z nawiązaniem do postaci Józefa, Maryi z Jezusem w stajence. Od wieków ludzie łamali się chlebem na znak pojednania, braterstwa, miłości. Zwyczaj łamania opłatka wszedł również w grona poza rodzinne, organizowane są tzw. „wigilie” np. w firmach i gronach społecznych przed 24 grudnia lub też „spotkania opłatkowe” w styczniu.
- Po kolacji śpiewa się wspólnie kolędy,co buduje poczucie jedności.
- Nadzwyczaj uroczysty charakter ma pasterka o północy na pamiątkę pierwszych pasterzy przybyłych do stajenki. W tym czasie Kościoły zapełniają się wiernymi, przybywają również osoby nieuczestniczące w mszach w ciągu roku.
25 oraz 26 grudnia są dniami świątecznymi,wolnymi od pracy, kiedy rodziny wzajemnie się odwiedzają, obdarowują życzeniami i prezentami
Poza choinką, gałązkami świerku, światełkami charakterystyczną ozdobą jest też roślina pasożytnicza: jemioła – symbol wieczności, zawieszana pod sufitem miała chronić dom przed złymi mocami, przyciągać szczęście i bogactwo Do XVII rolę choinek pełniła właśnie jemioła. Z Meksyku przywędrowała roślina zwana gwiazdą betlejemską (poinsencja z rodziny wilczomlecz).
Szopki w domach nie są tak popularne jak w krajach hiszpańskojęzycznych, co najwyżej malutkie, symboliczne, ale w kościołach bywają pokaźnych rozmiarów, były też pomysły z żywymi szopkami z prawdziwymi zwierzętami( np. od 1991 na Franciszkańskiej w Krakowie) http://szopka.franciszkanska4.pl/ Są też ruchome szopki wraz z włączaniem scen ludowych, największą i najstraszą szopką w Polsce i Europie jest Wambierzycka. http://wambierzyce.pl/ruchoma-szopka
Mikołaj przychodzi dwa razy, 6 grudnia, kiedy ma imieniny i zostawia dzieciom drobne podarki pod poduszką oraz w nocy z 24 na 25 grudnia pod choinką(bywa, że ktoś z domowników się przebiera, gdy jest więcej dzieci). Początkowo Święty Mikołaj, będący biskupem z Miry miał ornat i laskę pasterską. W Małopolsce prezenty przynosił Aniołek, na Kaszubach, Kujawiach i w Wielkopolsce Gwiazdor,na Śląsku Dzieciątko Jezus, wcześniej przez wpływy rosyjskie również pojawiał się Dziadek Mróz. W XX najpopularniejszy na całym świecie stał się wizerunek wypromowany przez amerykański koncern coca-coli brodatego staruszka z brzuszkiem w czerwono-białym wdzianku, jeżdżącego saniami z reniferami(zapożyczenie z Laponii, Finlandii).
Obyczajem noworocznym już coraz rzadszym, na wsiach są kolędnicy, przebierający się za pasterzy, Trzech Króli, dziada, babę, śmierć… chodzący po domach, zbierający słodycze w zamian za granie i śpiew. Jeszcze niedawno popularne było chodzenie z gwiazdą betlejemską i zwierzęcymi maszkarami np. kozą, niedźwiedziem, bocianem, koniem, kogutem lub turoniem( czarne, rogate kudłate zwierzę na patyku z kłapiącą paszczą,aktor z baranią skórą straszył kobiety i dzieci, płatał figle, symbolizował płodność, dostatek, energię). Pominięcie domu przez kolędników zwiastowało nieszczęście. W pogańskich tradycjach w okresie noworocznym również obrzędem było odwiedzanie się w towarzystwie pieśni winszującej oraz w tradycjach rzymskich, Rzymianie pierwszy miesiąc każdego roku nazywali- „calendae”, z czego też wzięła nazwa „kalendarz” wprowadzony przez Juliusza Cezara. Początkowo kolęda oznaczała upominek na nowy rok. „Kolędą” nazywa się też daninę zbieraną w okresie noworocznym przez księży odwiedzających wiernych w domach.
W grudniu i styczniu odgrywane są przez aktorów amatorów widowiska „jasełka”( ze staropolskiego „jasło”-żłób) również przez uczniów w szkołach. Największymi jasełkami ulicznymi są „Orszaki Trzech Króli” 6 stycznia. Innymi przedstawieniami są lodowe „Herody” odgrywane przez kolędników, przedstawiają Heroda, jego rozkaz rzezi „niewiniątek”, pojawia się Diabeł i Śmierć, zabierający jego duszę i ciało.
„Betlejem Polskie” nadzwyczajne przedstawienie ze śpiewem, tańcem, akcentami z historii polskien w wykonaniu zespołu Mazowsze https://www.youtube.com/watch?v=IgsiTgBXA2o
Kolędy śpiewa się od 24 grudnia do 2 lutego (Matki Bożej Gromnicznej). Organizowane są wieczorki wspólnego grania i śpiewu, dawniej, gdy nie było telewizji i internetu ludzie w długie zimowe wieczory okresu noworocznego więcej się gromadzili na wspólne śpiewy i potańcówki. Polska może się poszczycić prawdopodobnie największą ilością kolęd na świecie. Niewiarygodne, ile piosenek można stworzyć na jeden temat. Najstarsza kolęda pochodzi z XV w, jedną z najstarszych jest „Anioł pasterzom mówił” liczne pochodzą z XVI w, ale też w wiekach następnych z inwencją tworzono kolejne pieśni, niektóre skoczne, radosne, szybsze, inne wolniejsze, wzniosłe, spokojne, w charakterze polonezów, oberków czy kołysanek. Ujęte są w rytmiczne zwrotki. Pieśni o narodzeniu Jezusa zapoczątkowali franciszkanie. W dużej części są anonimowe. Część pieśni weszła do kanonu śpiewanego w kościołach,jest też wiele pasterek, mających bardziej świecki czy regionalny charakter, które można śpiewać w domach.
Rokiczanka – pastorałka „od serca do ucha” z przedstawieniem tradycji folklorystycznych https://www.youtube.com/watch?v=wKAavHP12eY&t=41s
Mazowsze, kolędy https://www.youtube.com/watch?v=ZQeMAgFYHuo
Ponieważ lata liczy się od narodzin Chrystusa, więc w tym czasie świętuje się również Nowy Rok, wiele osób, które rzadko balują, w sylwestra 31.12 wybierają się na bal. Oblężenie w okresie noworocznym przeżywają góry, gdzie wiele osób przedłużając okres świąteczny wyjeżdża pochodzić lub pojeździć na nartach. Ostatnimi laty w grudniu na nizinach praktycznie nie widać śniegu, którego w górach można napotkać. Złym nowoczesnym zwyczajem jest puszczanie sztucznych ogni, które stanowią toksyczną bombę chemiczną m.in. chlorany i azotany baru, strontu, wapnia. aluminium…Związki chemiczne spadają na glebę w niej pozostają, oraz do wody. Poza zatruwaniem środowiska spalaniem dużych sum pieniędzy dochodzi też do wypadków nawet śmiertelnych oraz nadmierny hałas szkodzi nie tylko psychice zwierząt ale również niemowlakom, osobom starczym, autystom i innym osobom z wrażliwością zmysłu słuchu. Oby niedługo sztuczne ognie zostały całkowicie zakazane…Wystrzela się je w licznych miejscach na całym świecie, nie tylko jeden raz w roku, lecz przy różnych okazjach, świętach regionalnych, więc jest iluzją mówienie „nic nie szkodzi tylko jeden raz w roku”.
6 stycznia w dzień Objawienia Pańskiego od kilku lat ponownie stał się dniem wolnym od pracy, w tym dniu stały się popularne widowiskowe, uliczne Orszaki Trzech Króli z inscenizacjami i śpiewaniem kolęd. W tym roku wyruszyły orszaki w 900 miejscowościach. W Kościołach na pamiątkę darów święci się mirrę, kadzidło i kredę, którą na drzwiach domów pisze się rok wraz z inicjałami umownych imion królów lub C+M+B( łac. „Christus mansionem benedicat”-Niech Chrystus błogosławi temu domowi). Tym samym ksiądz chodząc po kolędzie ma ułatwione zadanie, gdzie może zapukać.
Orszak Trzech Króli w Poroninie https://www.youtube.com/watch?v=NEqsXGHetTM
Miałam okazję spędzać Boże Narodzenie za granicą. Raz w Hiszpanii w 2009/2010r, raz w Kolumbii 2014/2015, oraz pamiętnego sylwestra na ulicy w Cali oraz Meksyku 2012/2013 na dachu budynku, kończącego na plaży z tacos i guacamole o 14:00 dnia następnego
Niektóre popularne zwyczaje w Hiszpanii
22 grudnia jest dniem narodowej loterii świątecznej, w której większość bierze udział.
Również w krajach hiszpańskojęzycznych obchodzi się wigilię tzw. „Nochebuena” czyli „Dobra Noc” wieczorem zbiera się rodzina przy wspólnej wieczerzy, kolacja nie jest postna, znajdują się na stole potrawy rybne bardziej na wybrzeżach i mięsne np. indyk pieczony czy baranina, wino musujące – cava, słodycze typowe- bloki czekoladowo-migdałowe tzw. turrones i kruche ciastka z orzechami i smalcem „polvorones” czy „mantecados”. Hiszpania niegdyś bardzo katolicka stała się bardzo laicka, ateistyczna, liczne tradycje są zachowywane, ale pozbawione często duchowości. Święta Bożego Narodzenia mają bardziej charakter konsumpcyjny i rodzinny, choć to też mniej, bo już rodziny nie gromadzą się w tak dużych gronach, jak kiedyś z dziadkami, wujkami, ciociami, kuzynami. Nieliczni Hiszpanie idą na pasterkę „Misa de gallo”. Wieczór kończy się śpiewami i zabawami na ulicy.
Śle się życzenia,które kiedyś były głębsze, czulsze z błogosławieństwami pisanymi ręcznie w listach. Obecnie w większości przypadków zamieniły się w zwyczajne „Feliz Nawidad” nic ponadto. Puszczane są kolędy jednakże nie tak licznie śpiewane, jak w Polsce, w większości dziecinne pastorałki.
Podstawową tradycyjną dekoracją są szopki Bożonarodzeniowe z licznymi figurami(bywa więcej niż 300) stawiane nie tylko w kościołach, ale też w domach i witrynach sklepowych.
Istnieje „Mikołaj” – „Papa Noel”, którego można spotkać w przepraniu na ulicy, jednakże według tradycji hiszpańskich popularniejsze jest dawanie prezentów dzieciom przez Trzech Króli 6 stycznia rano. Zależnie od regionu dzieciom w inny sposób wręcza się prezenty np. w Katalonii wręcza je drewniany pieniek „Tio de Nadal” o „Tronca de Nadal”, którym dzieci opiekują się od dnia Niepokalanego Poczęcia 8 grudnia, otulając go kocem. W Kantabrii jest „Esteru” będący drwalem, na wschodzie Galicji „El Apalpador”, który jest palaczem kotłowniczym i w nocy 24 grudnia lub 31 puka w brzuszki dzieci, sprawdzając, czy dobrze jadły, zostawia kasztany jadalne i inne prezenty.
25 grudnia również spędza się czas w gronie rodzinnym. 26 grudnia nie jest dniem świątecznym za to 28 grudnia celebruje się „dzień niewiniątek” i tego dnia płata się figle, żarty jak „Prima Aprilis”, zwyczaj ma korzenie pogańsko – religijne. Herod poprosił Trzech Króli, by znalazłszy dzieciątko Jezus, poinformowali go, gdzie jest, ale ci zadrwili z Heroda i tego nie zrobili, następnie wydał rozkaz rzezi niewiniątek w Jerozolimie.
31 grudnia „Nochevieja”(Stara Noc)
W gronie najczęściej rodzinnym zasiada się do wspólnej, uroczystej kolacji, 12 sekund przed północą tradycją jest jedzenie 12 winogron,by mieć szczęście na cały rok, jedno na uderzenie dzwonu zegara na placu „Puerta del Sol” w Madrycie, co jest transmitowane w telewizji. Po kolacji wychodzi się na miasto. Istnieją dwie teorie pochodzenia zwyczaju, jeden sięga roku 1880 kiedy mieszkańcy Madrytu zaczęli naśladować burżuazję francuską popijając winogrona winem z bąbelkami. Inna teoria mówi, że w 1909 roku producenci w Alicante mieli wysokie plony i prezentowali nadwyżki „ na szczęście”.
Przed 5 stycznia dzieci wysyłają listy do Trzech Króli, prosząc o prezenty. Dostają je 6 grudnia rano po przejściu spektakularnego, wieczornego orszaku wieczorem 5 grudnia hucznie obchodzonego,. Oprócz królów w wozie( w niektórych regionach przybyli helikopterem) są liczni aktorzy, tancerze, akrobaci,postacie z bajek, poczta królewska przyjmująca listy dzieci w ostatniej chwili, rzucane są cukierki z karocy. Wcześniej ludzie schylali się po cukierki, teraz rzuca się tyle, że nie zwraca się uwagi, ulice zapełniają się śmieciami. Orszaki nabrały charakteru wyjątkowo komercyjnego. W tym roku przystosowując się do nowych czasów bywały cukierki bez glutenu i cukru oraz w opakowaniach biodegradalnych. 6 stycznia jeśli dziecko było niegrzeczne w ciągu roku dostaje węgiel(atrapa cukrowa). Typowe jest też dzielenie się okrągłym plackiem drożdżowym „roscón” , w którym ukryte są figury lub bób. Gdy trafi się komuś figura, dostaje koronę króla, a gdy bób, musi w następnym roku zasponsorować ciasto.
Cabalgata w Cuanca 2020 https://www.youtube.com/watch?v=uBGMNfqENts
Toledo https://www.youtube.com/watch?v=p1RhqtT7qbA
Kolumbia
W Kolumbii jedną z tradycji jest „novena”-nowenna 9 dni przed Bożym Narodzeniem rodzina, sąsiedzi, znajomi zbiera się na modlitwy kierowane do Maryi, Józefa i dzieciątka Jezus oraz wspólne śpiewanie podczas radosnego oczekiwania. Podczas spotkania spożywa się pączki „buñuelos¨ czy ¨manjar¨‚kajmak. W domach częste są ręcznie robione szopki, dekoracje ustawione są dość wcześnie, już w listopadzie.
W nocy 7 grudnia,”dia de las velitas” w przeddzień święta Niepokalanego Poczęcia domy, ulice, place rozświetlają świeczki, lampiony, na wzór Rzymu, który rozświetlił się świeczkami po uchwaleniu dogmatu dziewictwa Maryi przez papieża Pio IX w 1854r.
24 grudnia podobnie jak w Hiszpanii „Nochebuena” do kolacji rodzina zasiada dość późno, z głośników zwłaszcza w Cali dobiega muzyka świąteczna w rytmach salsy np. Gran Combo „A comer pasteles”(Jedzmy ciasta) https://www.youtube.com/watch?v=wzY3oHpIMso
Typowymi potrawami świątecznymi są:
- buñuelos – kukurydziane pączki
- natilla con pasas – budyń z rodzynkami
- empanadas – smażone w tłuszczu pierożki z nadzieniami
- dulce de noche buena – pomarańcze, figi, limonki, achira – korzonki paciorecznika, kany papaya w syropie w towarzystwie cuajada – rodzaj sera, czasem inne dodatki jak manjar-kajmak, hojaldra-coś w stylu faworków, almojábanas-chlebki kukurydziane, insulso-masa kukurydziana gotowana w liściach bananowca z cynamonem
- tamales– masa kukurydziana z mięsem i warzywami gotowane w liściach bananowca
- lechona– specjalność regionu Tolima, boczek, wieprz najpierw marynowany z przyprawami,ziołami potem pieczony wraz z ryżem, cebulą,czosnkiem, groszkiem, ziemniakami
- Sancocho – typowa zupa kolumbijska, mięso z kością, duże kawałki warzyw: kukurydza w kolbie – mazorca, ziemniaki, yuca – maniok, banany zielone, cebula, liście kolendry, zupa podawana jest z dodatkiem ryżu, awokado
- Pavo asado – indyk pieczony
- Sabajón -likier jajeczny
- Rollo de sobrebarriga – stek pieczony w formie rolady z zawiniętym mięsem mielonym doprawianym ziołami( tymianek, bazylia,rozmaryn) z marchewką, papryką i jajkiem w środku; podawany z sosem z wina i sałatką ziemniaczaną
http://www.mycolombiancocina.com/recipes/main-dishes/511-rollo-de-sobrebarriga
Prezenty w Kolumbii przynosi dzieciątko Jezus, kolędy są radosne, melodyjne ale dość dziecinne.
31 grudnia podobnie jak w Hiszpanii je się 12 winogron na szczęście. Jest też wiele innych praktykowanych przesądów. Również zostawia się soczewicę, fasolę czy cieciorkę na stole, by rok był obfity ekonomicznie, duchowo i emocjonalnie. Kupuje się coś nowego. Pali się lalki reprezentujące, to co stare oraz wszelkie strapienia. Zakłada się bieliznę żółtą( w Hiszpanii czerwoną) na pomyślny rok i szczęście. Dobrze jest coś mieć w portfelu, by nie pozostać bez pieniędzy. Jeśli ktoś chce podróżować, chodzi o północy z walizką, nawet pustą. A jeśli chce osiągać cele, wchodzi po schodach. Pod łóżko wkłada się 3 ziemniaki, obrany, w połowie obrany i nieobrany, w zależności jaki się wyciągnie takie będą finanse. Sporządza się też listę życzeń, celów.
Również świętuje się 6 stycznia Trzech Króli – Reyes Magos, z orszakami i wydarzeniami towarzyszącymi.
W Cali od świąt Bożego Narodzenia 25 grudnia do 31 organizowana jest wielka feria ¨¨de la caña¨(festiwal trzciny;)), który organizuje się od 1957 roku(w 2017 60 lecie było). Grupa mieszkańców wpadła na pomysł, by ulżyć smutkowi mieszkańców po wielkiej tragedii, kiedy wybuch 44 ton dynamitu uśmiercił 4tys ludzi. Feria odbywa się każdego roku, w programie m.in. była jazda konna inaugurująca wydarzenie, zaprzestana od 3 lat na wniosek obrońców praw zwierząt, kolejnym punktem programu są wybory królowej trzciny cukrowej, poza tym spotkania melomanów, kolekcjonerów, pokazy starych aut itp, liczne koncerty nie tylko salsowe, też innego rodzaju tradycyjna muzyka np pacifica. Od 2008 roku w programie jest „salsodromo” – 4 godziny parady salsy kolumbijskiej ulicą na długości 1,5 km,występujących ponad 1500 tancerzy. W wydarzeniu bierze udział ponad 2 miliony ludzi.
https://www.youtube.com/watch?v=BhzPxlBd38o&list=RDBhzPxlBd38o&start_radio=1
Meksyk
W Meksyku również jest wiele tradycji w okresie Bożego Narodzenia i Nowego Roku, m.in. typowe dla tego kraju są „posady”. Posada znaczy „kwatera”. Odbywają się procesje – inscenizacje od 16 grudnia do 24 przebranych za Maryję i Józefa, szukających domu ze świecami w towarzystwie aniołów, pasterzy muzyków grających i śpiewających pieśni tradycyjne i kolędy. Gdy zostają przyjęci, są częstowani przez gospodarzy typowymi meksykańskimi daniami jak ponche, tamales, tacos, atole (prekolumbijski napój z mąki kukurydzianej może być z cynamonem, kakaem, anyżem, kwiatami pomarańczy czy wanilią, słodzony cukrem trzcinowym). Innym zwyczajem w tym czasie jest piñata – gwiazda z 7 rogami symbolizująca grzechy główne, od których uwalnia Jezus, wypełniona cukierkami, owocami i małymi zabawkami, którą się rozbija i zbiera, to co wypadnie. Przed pojawieniem się Hiszpanów, w tym okresie świętowała się oczekiwanie na bogów Quetzalcóatl i Huitzipochtli. Mieszkańcy zbierali się przy świątyniach, robiąc ogniska, ob rzędy i składając ofiary ludzkie. W związku z tym mnisi hiszpańscy wprowadzili inne zwyczaje i społeczność dalej mogła świętować tylko co innego.
andariega-polaca 