W podróży przez kraje Ameryki Łańskiej spotyka się bogactwo owoców przeróżnych smaków i kolorów, w tym też liczne, które nie docierają do Europy. Największe bogactwo owoców spotykałam w Kolumbii.
Część dotarła do nas po odkryciu Ameryki, została zaadaptowana w uprawach jak np. pomidory,dyniowate, fasola, kukurydza ze Środkowej Ameryki, ziemniaki z Peru, część jest sprowadzana lub też rozpoczęto uprawę w innych miejscach np. kakaowiec w Ghanie, odmiany awokado udało się wyhodować na południu Hiszpanii czy też flaszowiec peruwiański- chirimoya. Liczne gatunki zaadaptowano na wyspach kanaryjskich, przede wszystkim Teneryfa.
Niektóre owoce i warzywa spotykane w Ameryce Łacińskiej część mniej znanych w Polsce, ale powszechne na tamtejszych bazarkach:
• Lulo ( Solanum quitoense) – owoc z rodziny psiankowatych jak pomidory, bakłażany czy ziemniaki, typowy dla Kolumbii, również obecna odmiana w Ekwadorze(naranjilla), ma kwaskowaty smak, stosowany do napojów orzeźwiających.
• Feijoa (Akka sellowa) – zielona jagoda z lekkim, mięsistym, soczystym miąższem, którego smak i aromat przypominają jednocześnie truskawki, ananasy i kiwi, pochodzi z Ameryki Południowej, ale została wprowadzona do upraw również m.in we Francji, Australii, Nowej Zelandii, Wietnamu czy Kalifornii.
• Granadilla/Maracuya (Passiflora edulis)-męczennica jadalna – kwaskowata, często spożywana w gorące dni w postaci zblendowanych napoi, eksportowana z Kolumbii do Europy.
• Curuba (Passiflora supersect) – męczennica miękka,jeden z 64 gatunków passiflory w Ameryce Południowej, zwana też bananową marakują przez wydłużony kształt owocu.
• Pitahaya (Hylocereus megalanthus) – również pochodzi z Ameryki Środkowej, ale uprawiany obecnie też w Azji, odmiana w Kolumbii żółta z białym miąższem z czarnymi pestkami jest znacznie smaczniejsza od tej azjatyckiej, korzystnie wpływa na perystaltykę jelit, skórki nie są jadalne. Są to kaktusy, kwitnące tylko w nocy.
• Wilhelmka wytworna (Bactris gasipaes) – Chontaduro(w Kolumbii) Pihibaye( Nikaragua, Kostaryka)owoc z palmy, odżywczy, zawierający dużo skrobi, pomarańczowy w środku, wystarczy kilka małych owoców, by się nasycić na dłuższy czas.
• Guanabana (Annona muricata)– flaszowiec miękko ciernisty, drzewo małe do 10 m, dzikie w lasach tropikalnych Ameryki Centralnej i Południowej po Brazylię, gdzie nazywa się graviola, kwitnie przez cały rok, nie sprawdza się w uprawach, owoc duży do 6kg przepyszny, szybko dojrzewający, nietrwały, więc nie jest eksportowany na dalsze odległości, ma dużo pestek i włókna, które po zblendowaniu można przecedzić przez sitko, oddzielając od soku. Stosowany jest również do deserów, lodów. Twierdzi się, że owoc ten ma silne właściwości antyoksydacyjne, antynowotworowe.
• Guayaba (gujawa) z rodziny mirtowatych powszechny owoc od Meksyku po Brazylię, w formie gruszki o silnym aromacie, stosowane do napojów orzeźwiających o różowym zabarwieniu czy do marmolad, deserów, w Kolumbii sporządzane są galaretki zwane „bocadillos”.
• Chirimoya( Annona cherimola) flaszowiec peruwiański, nieco podobne w wyglądzie do guanabany ale mniejsze do 4kg i nie ma włókna ciężkiego do przegryzienia, biały, słodki, miąższ szybko dojrzewa, od XIX w. uprawiany na południu Hiszpanii w Andaluzji.
• Tomate de arbol (Cyphomandra betacea), pomidor drzewiasty, nieco gorzkawy, łączy się z innymi owocami jak marakuja czy guayaba, blendując soki.
• Papaya (Carica papaya)- melonowiec właściwy, owoc bogaty w witaminy (A, B, C, E, K) i minerały (cynk, fosfor, magnez, potas, sód, wapń, żelazo) a zarazem jest niskokaloryczny i lekkostrawny. Badania dowodzą, że zmniejsza ryzyko chorób serca, cukrzycy, nowotworów, obniża ciśnienie tętnicze, wspomaga trawienie. Również drzewo pochodzące z Ameryki Centralnej i Południowej, zostało zaintrodukowane w Południowej Azji, gdzie się przyjęło również w gastronomii np w kuchni tajskiej.
• Piña – ananas – bylina z rodziny bromeliowatych, w stanie dzikim rosnący w Brazylii, uprawiany w Ameryce na długo przed przybyciem Kolumba.
• Coco – pochodzenie palmy kokosowej nie jest pewne, ale są powszechne na wybrzeżach Ameryki.
• Mango (Mangifera L.)- pochodzi z Azji, Indii, ale zaaklimatyzowało się bardzo dobrze w rejonach cieplejszych w krajach Ameryki Centralnej i Południowej, drzewa różnych odmian mango są często spotykane w wielu miejscach na nizinach, owoce spod drzewa przepyszne.
• Aguacate (Persea) awokado – drzewo wiecznie zielone z rodziny wawrzynowatych pochodzi z południowego Meksyku, wykorzystywane już 7 tys. lat p.n.e, szybko się rozpowszechniło aż do Peru. Owoc jest bogaty w tłuszcze, może zastępować masło, dobre dla osób cierpiących na miażdżycę, często stosowane w gastronomii krajów latynoamerykańskich.
• Mamey zapote (Pauleria sapola) zapote – owoc bardzo mięsisty jak awokado, nie nadający się do wyciskania soku przez wyciskarkę, bardziej do blendowania, również do deserów, wysokie drzewo do 45 m z rodziny sączyńcowatych, pomarańczowy, mięsisty miąższ. Słowo zapote pochodzi z języka azteków náhuatl: tzapotl- nazwa jaką nadawano owocom kulistym z dużymi nasionami.
• Nispero (Eriobotrya japonica)– również z sączyńcowatych, ale niższe do 25-35m, introdukowane na Filipinach podczas kolonizacji hiszpańskiej, po czym rozprzestrzeniło się w innych krajach azjatyckich. Owoc o średnicy 5-10 cm jest bardzo słodki jak gruszka, aromatyczny, koloru kawy z zewnątrz, miąższ lekko pomarańczowy z 5 czarnymi, błyszczącymi pestkami. Z żywicy uzyskuje się gumę do żucia ,,chicle”.
• Caimito (Pouteria caimito) – kolejne drzewo z sączyńcowatych, pochodzące a Ameryki Centralnej, owoce okrągłe, owalne, fioletowo-białe, słodkie z kilkoma pestkami, zjada się na surowo.
• Zapote Negro (Diospyros digyna) wbrew nazwie nie jest spokrewnione z innymi (Sapotaceae)sączyńcowatymi, jest z rodziny hebankowatych, owoce o średnicy 5-10 cm z zielonożółtą skórką, z miękkim miąższem brązowym.
• Zapote blanco (Casimiroa edulis) kazimierka jadalna z rodziny rutowatych – mięsisty owoc wielkości pomarańczy.
• Nance (Byrsonoma crassifolia)- małe drzewo 3-15 m, występuje w Meksyku, Środkowej Ameryce, owoce żółte trochę mniejsze od oliwek, mięsiste, z twardą okrągłą pestką. Spożywa się na słodko, słono, do syropów, lodów, nalewek.
• Babaco (Carica Pentagona) – bylina do 8m, pochodzi prawdopodobnie z regionu Loja w Ekwadorze,z tej samej rodziny jak papaya rośnie na wysokościach 2 tys m n.p.m
• Coyol (Acrocomia aculeata)- owoc palmy na półwyspie Yucatan,także w Kolumbii, Wenezueli, w Paragwaju i innych krajach Ameryki Południowej, olej z pestki i miąższ używa się do produkcji mydła. Miąższ jest jadalny surowy, nasiona także gotowane lub pieczone, wnętrze pnia można mielić na mąkę.
• Chipilin( Crotalaria longirostrata) – krzaki do 3 m, z rodziny bobowatych,podobne do soi, liście bogate w żelazo, wapń i beta-karoten wykorzystywane są szeroko w gastronomii do zup, mięsa, tamales na południu Meksyku, w Salwadorze, Gwatemali.
• Loroco (Fernaldia pandurata ) pnącze, którego wykorzystuje się pączki i kwiaty jako przyprawę przede wszystkich w kuchni Salvadoru, używane do tradycyjnych salwadorskich dań popusas (placki kukurydziane z wypełnieniami), ale także stosowane do pizzy, zup, sosów, mięsa.
• Achote (Bixa orellana) arnota właściwa w miąższu otaczającym nasiona zawiera czerwony barwnik: kiksyna-annato E106b wykorzystywany powszechnie w przemyśle spożywczym,zawiera dużo witaminy A, poza tym selen, magnez i wapń. Indianie używają tego barwnika do malowania ciała.
• Arrayan – Guayabo de Castilla (Myrcianthes leucoxyl) występuje w regionie andyjskim Kolumbii, Wenezueli na wysokości 2200-3100 m n.p.m, drzewo 6-16 m, owoce lekko czerwone lub żółte, aromatyczne z jedną pestką.
• Pipian (Cucurbita argyrosperma) także zapayo, ayuyama…dyniowate lokalne.
• Chayote (Sechium edule) kolchoch jadalny – pnącze z rodziny dyniowatych pochodzi z Meksyku i Ameryki Środkowej, zostało rozprzestrzenione również na inne kontynenty. Owoc-warzywo wyglądem przypomina gruszkę z pomarszczoną skórką zieloną, białą lub żółto-zieloną, w środku jedna pestka. Biały miąższ w smaku przypomina nieco cukinię, kabaczka, ogórka, kalarepę. Skórka nieraz bywa twarda i kolczasta, więc lepiej obrać, można spożywać na zimno w sałatkach
lub gotowany, również jadalne pędy i korzenie.
• Tuna (Opuntia) – owoc opuncji figowej posiadający liczne pestki, a na owocu malutkie igiełki, wnętrze kolczastych liści również stosowane w gastronomii meksykańskiej: nopales.
• Borojo (Borojoa patinoi) – drzewo wybrzeża Pacyfiku kolumbijskiego, południa Panamy i północnego zachodu Ekwadoru. Nazwa pochodzi z języka rdzennej ludności Emberá – boro = cabeza (głowa), ne-jo = fruto(owoc). Duży okrągły owoc o 7-12cm średnicy ciemnieje, dojrzewając na drzewie, może ważyć do kilograma. Miąższ jest kwaskowaty i gęsty, używany do kompotów, marmolad, cukierków wina. Sok jest dobry dla nerek, miąższ stosowany również jako maseczki na twarz w przypadku tłustej skóry z wypryskami.
• Uchuva (Physalis peruviana) miechunka peruwiańska – malutki owoc z rodziny psiankowatych, półsłodki do deserów, lodów, marmolad, przypomina w smaku pomidora z ananasem. Podobno dobry jest na wzrok, można uprawiać w Polsce, choć krzaczki jednoroczne osiągają mniejsze rozmiary, ale może być dość ekspansywne.
• Carambola (Avernhoa carambola) Okomian zwany gwiaździstym owocem, tropikalne drzewo występujące naturalnie w Malezji, Indonezji, na Jawie, ale rozpowszechnił się także na innych kontynentach, również w Ameryce, żółte, słodko-kwaśne owoce o wydłużonym kształcie z pięcioma żebrami. Mogą być spożywane na surowo, stosowane do soków orzeźwiających, jako dodatek do surówek, mięs, ryb, sosów, dżemów. Ma bardzo dużo potasu a także zawiera sporo kwasu szczawiowego, więc niewskazana dla osób z chorymi nerkami.
• Mangostino (Garcinia mangostina),jeden z moich ulubionych owoców, w środowisku naturalnym występuje w południowo – wschodniej Azji: Tajlandii, Indonezji, Malezji ale w Ameryce Łacińskiej np w Kolumbii, Ekwadorze i innych miejscach te wiecznie zielone tropikalne drzewo zostało zaadaptowane. Do Kolumbii sprowadzili Anglicy w XXw i zaczęto uprawy w regionie Tolima. Owoce okrągłe mają ciemnofioletową, grubą skórkę, miąższ z 6-8 pestkami biały, soczysty, słodki w smaku przypominającym nieco pomarańczę, ananas, morelę i poziomkę. Botanicznie nie ma żadnego związku z mango. Ekstrakt ze skórki używany jest tradycyjnie do barwienia tkanin na brązowo. Owoc nie nadaje się do transportu na dalekie odległości, gdyż jest dość nietrwały.
• Marañon, cajú (Anacardium ocidentale) nanercz zachodni, nerkowiec jest owocem pochodzącym z Ameryki Centralnej, północno-wschodniej Brazylii, wybrzeża kolumbijskiego i wenezuelskiego, kojarzony z orzechami, ale nie wszyscy wiedzą, że poza nasieniem ma też jadalny soczysty owoc będący przedłużeniem łodygi o gruszkowatym kształcie, o żółtej, pomarańczowo-czerwonej barwie, pod którym jest jedno nasienie w łusce ze żrącym sokiem. W XVI w. Portugalczycy zawieźli nasiona do Indii oraz Afryki. Na większą skalę zaczęto uprawiać w Brazylii, Indii, Wietnamie, Nigerii, Mozambiku, Tanzanii.
• Jocote (Spondias purpurea) śliwiec purpurowy– podobnie jak nerkowiec z rodziny nanerczowatych z Ameryki Środkowej, drzewo dorastające do 35 m , podczas pory suchej traci liście, owoce przypominają śliwki o barwie żółto-czerwono-fioletowej.
• Lucuma(Pouteria lucuma) z rodziny sączyńcowatych jak zapote, rośnie w dolinach Andów, na wysokościach 100-1200m. n.p.m w Peru, Ekwadorze, Kolumbii, Chile, cenione od wieków przez ludność tubylczą, Inków, przede wszystkim jest ceniona w gastronomii peruwiańskiej. Kuliste, jajowate owoce są zielone z jasnożółtym miąższem przypominającym w smaku słodkie ziemniaki czy syrop klonowy, posiadają znaczne ilości karotenu, żelaza i witamin z grupy B.
• Quequisque, ksantoma, malanga ( żółtosocza) rośnie na nizinach Ameryki Centralnej i północy Południowej, też zaczęto uprawy na Filipinach i w Afryce zachodniej, po 9-11 miesiącach wytwarza jadalne bulwocebule-nieduże pędy podziemne o wielkości ziemniaków, o dużej zawartości skrobi. Jest składnikiem zup i gulaszy, może być pieczone czy smażone, też liście mogą być gotowane.
• Arracacha (Arracacia Bancr)arakacznik, seler kreolski – bulwa barwy białej, żółtej lub purpurowej z Andów uprawiana na wysokościach 600-3200m.n.p.m. należy do rodziny selerowatych jak marchewka czy seler, cechuje się wysoką zawartością wapnia,także niacyna, fosfor, witaminy A. W Kolumbii czy Wenezueli częsty składnik gęstych zup z ziemniakami, kukurydzą, kurczakiem zwanych „sancochos”. Również wykorzystuje się do mąk, ciast.
• Camote-boniato (Ipomoea batatas) wilec ziemniaczany – „słodki ziemniak” bylina z rodziny powojowatych z Ameryki Środkowej i Południowej, uprawiana w strefie międzyzwrotnikowej( temp 14-26 stopni). Lubią słońce, glebę pulchną i wilgotną, szkodzi przenawożenie azotem oraz wrażliwe na plagi. Bulwy osiągają wagę do 3kg i mają biały, czerwony lub różowy miąższ bogaty w skrobie o niskim indeksie glikemicznym, potas, karoten, witaminę A, C, B,E, polifenole. Liście również jadalne, skrobia wykorzystywana do produkcji „bioplastiku”, a także produkty fermentacji jak aceton, butan, etanol.
• Maniok (Manihot esculenta) zwany yuca, mandioca wymaga co najmniej 8 miesięcy ciepłej pogody do wytworzenia bulw, przez obecność glikozydów cyjanogennych wymaga gotowania, pieczenia, namaczania czy suszenia, zawiera dużo skrobi, jego ślady upraw w Ameryce Południowej datuje się na 4000 lat p.n.e, roślina została wprowadzana później również na kontynent afrykański.
• Jicaro (Crescentia cujete) dzbaniwo kalebasowe – drzewo rosnące zazwyczaj pojedynczo na terenach podtapianych, przy Atlantyku z rodziny bigniowatych z Ameryki Środkowej, również na wyspach karaibskich. Kwiaty zapylane są przez nietoperze, nasiona na surowo trujące, miąższ wykorzystywany jako środek przeczyszczający, a zdrewniałe skorupy owoców szeroko wykorzystywane od wieków do produkcji naczyń, tykw do parzenia yerba mate,instrumentów muzycznych (marakasów), narzędzi, elementów maskowania, wykorzystywanych wcześniej przez tubylczą, indiańską ludność.
• Mimbro (Averrhoa bilimbi) – tropikalne wiecznie zielone drzewo z rodziny szczawikowatych, z Południowo-Wschodniej Azji, m.in Filipiny, Indonezja, gdzie owoce spożywane są na surowo, dodawane do sałatek, sosów i innych dań ale uprawiane również w innych krajach tropikalnych. W Nikaragui, w Granadzie sporządza się sałatkę do dania zwanego vigorón na bazie manioku (yuca) i skwarek ze słoniny.
• Oca szczawik bulwiasty (Oxalis tuberosa L) – bulwy żółte, czerwone lub purpurowe rosnące dziko i uprawia się w Andach na wysokościach 3000-3900 m.n.p.m., tradycyjnie wykorzystywane przez Indian z Peru i Boliwii, z języka kechua „uqa”. Surowe bulwy zawierają sporo kwasu szczawiowego i są cierpkie, po wysuszeniu na słońcu stają się słodsze, gotowane, pieczone, dodawane do zup, w smaku mączne przypominają ziemniaki. Liście i kwiaty też są jadalne.
• Quinua (Chenopodium quinoa) komosa ryżowa – roślina jednoroczna uprawiana w Ameryce Południowej, w dolinach i na stokach Andów od 3-5 tys lat, może występować do wysokości 4 tys m.n.p.m. główny pokarm Inków, nasiona bogate w substancje odżywcze, również białko, witaminy z grupy B, magnez, potas, cynk, żelazo i inne minerały, flawonoidy (przeciwutleniacze) jak kwarcetyna.
• Amarantus– szarłat – podobne do prosa,pseudo-zboże( nie należy do traw) botanicznie należy do tej samej rodziny co burak, szpinak, komosa ryżowa ślady upraw w Ameryce Środkowej i Południowej datuje się na 9 tys lat. W ogrodach jest dekoracyjną i mało wymagającą rośliną z potencjałem do bycia chwastem,nasiona nie są wrażliwe na mróz, zakwita od czerwca, tworząc duże, zwisające, czerwone, purpurowe, fioletowe, żółte, beżowe lub białe wiechy.
• Chia (Salvia hispanica) szałwia hiszpańska – pochodzi z centralnego i południowego Meksyku oraz Gwatemali, wartości tej rośliny były doceniane już przez Azteków i Majów. Ma fioletowe lub białe kwiaty, szerokie liście, owoce z licznymi nasionami, które można przechowywać 4 lata bez utraty wartości odżywczych. Są bogate w kwasy Omega 3 i Omega 6 jak ryby czy też nasze rodzime siemię lniane, a także wapń, żelazo, magnez, potas,cynk, witaminy grupy B, C, A, E.
• Maca (Lepidium peruvianum) – powszechnie stosowana w kuchni peruwiańskiej i lecznictwie ( poprawia płodność, koncentrację, samopoczucie odporność) pierwsze wzmianki sięgają 2000 r. p.n.e. Rośnie w Andach na wysokościach 4 tys m n.p.m. na terenach nasłonecznionych. Jadalny jest korzeń i górna część łodygi o słodkawym zapachu i ostrym smaku. Spożywa się po ususzeniu, namoczeniu, ugotowaniu lub upieczeniu. Korzeń jest bogaty w witaminy, minerały jak żelazo, wapń, miedź, potas, cynk, także związki polifenolowe, garbniki, sapominy, alkaloidy, sterole.
• Algarrobo (Ceratonia siliqua)szarańczyn strąkowy z rodziny bobowatych, chleb świętojański, karob, drzewo pochodzi z obszarów Morza Śródziemnego, ale jest wszechstronnie używane w Ameryce Południowej, zwłaszcza w Peru. Drzewo ma szerokie zastosowanie w gastronomii, lecznictwie także jako pasze, nawozy, drewno opałowe, do płotów, budowy wiejskich domów. Owoce kształtem przypominają strąki fasoli, z których wytwarzany jest proszek zwany karobem przypominającym słodkie kakao. Nie powoduje alergii i zawiera małą ilość tłuszczu, więc może być zamiennikiem czekolady. Zawiera liczne minerały m,in wapń, fosfor, żelazo, witaminy m.in. E, garbniki bakteriobójcze, kwas galusowy będący przeciwutleniaczem, działający antywirusowo i antyseptycznie.
•Kakaowiec (Theobroma cacao) rośnie dziko w Ameryce Łacińskiej,nazwa kakao została zaczerpnięta z języka indian náhuatl zwane cacahuatl, ślady upraw, zastosowania datuje się na ponad 5500 lat p.n.e. Uprawy na masową skalę zostały wprowadzane do krajów afrykańskich Ghany i Wybrzeża Kości Słoniowej.
• Acai (Euterpe oleracea)Euterpa warzywna – gatunek z rodziny arekowatych (palmy) pochodzący z Ameryki Południowej, zwłaszcza powszechny w Brazylii. Owocem jest okrągła, włóknista, ciemnofioletowa jagoda z jednym nasieniem. Szczyty pędów, młode części kwiatostanów również spożywa się jako jarzyny. Drzewo rodzi owoce dwa razy w roku w kilku czy kilkunastu gronach po 500-900 jagód. W Amazonii stanowi podstawę diety. Miąższ zwykle podaje się z tapioką, w zależności od regionu soli się lub słodzi. W południowej Brazylii spożywa się na zimno z granolą również do napojów i lodów badania wykazały, że zawierają więcej przeciwutleniaczy niż jagody leśne. Od lat 90 XXw sok, koncentraty stały się popularne zwłaszcza w Stanach.
• Camu camu (Myrciaria dubia)krzak pochodzący z Amazonii, obszarów zalewanych, owoce kwaśne, cierpkie wykorzystywane do przetworów, soków, lodów zawierają więcej witaminy C niż dzika róża, 16 razy więcej niż pomarańcza,2145 mg/100g znaleziono nawet przypadki 3tys-6tys mg/100g.
• Araza (Eugenia stipitata) goździkowiec, rodzimy w Amazonii, Brazylii, krzak z owocami o średnicy 5-10cm, miąższ gęsty, soczysty żółto-pomarańczowy, podobnie jak camu camu bogaty w witaminę c o kwaśnym smaku, używany do produkcji soków i dżemów, lodów.
• Garambullo (Myrtillocactus geometrizans) – słodki owoc barwy czerwono-purpurowej, podobny do śliwki z kaktusa w Meksyku o niezwykłym smaku, przygotowuje się napoje, likiery, galaretki, marmolady lody. Owoc zawiera dużo błonnika, antyoksydantów podobnie jak winogrona czy borówki.
• Noni (Morinda citrifolia) morwa indyjska, pochodzi z Azji, Australii, z biegiem czasu rozpowszechniła się na inne kontynenty do Afryki i Ameryki. Krzew dorasta do 9m wydaje owoce o barwie zielonej, żółtej, dojrzałe wydzielają nieprzyjemny zapach gnijącego sera, jednakże są źródłem cennych składników bioaktywnych m.in. polisacharydy, flawonoidy, lignany…wspiera organizm w walce z wieloma schorzeniami w tym nowotwory, pomaga usuwać toksyny.
• Tamarindo (Tamarindus indica) – tropikalne drzewo pochodzące ze wschodniej Afryki z rodziny bobowatych o liściach parzystopierzastych, rosnące w strefach międzyzwrotnikowych. Strąki zawierają mięsisty miąższ, lubiane przez małpy. Owoce są jadane na surowo, wykonuje się z nich także napoje chłodzące, również stosowane jako przyprawa. Pulpę używa się do domowego farbowania odzieży, z nasion wytwarza się biżuterię. Drewno o żółto-czerwonej barwie jest cenione, twarde, trwałe, odporne na gnicie i szkodniki.
• Culantro (Eryngium foetidum) rośnie dziko w Ameryce Łacińskiej i na wyspach karaibskich, przypomina w smaku i zapachu kolendrę, jednakże aromat znacznie intensywniejszy. Roślina jest jednoroczna lub wieloletnia, liście lancetowate, po wysuszeniu również zachowują smak i kolor. Roślina jest stosowana w medycynie ludowej na wiele schorzeń m.in. problemy trawienne, pasożyty, nadciśnienie tętnicze, astmę, drgawki, ukąszenia węża, malaria, jako środek przeciwzapalny…
•Guasca (Galinsoga parviflora) żółtlica drobnokwiatowa, pospolity, inwazyjny, wiatropylny chwast, W Kolumbii stanowi przyprawę dodawaną do zupy ajiaco santefereño z 3 rodzajami ziemniaków: pastusas, criolas, sabaneras, arakacznikiem, kukurydzą, kurczakiem…Roślina została sprowadzona w XIX w do ogrodu botanicznego Kew Garden w Londynie i rozprzestrzeniła się na całą Europą, nie przeżywa zimy, ale nasiona przeżywają i wschodzą z roku na rok.
• Moringa – pochodzi z północno-zachodnich Indii i Pakistanu, ale drzewo zostało udomowione również w innych krajach azjatyckich, Afryce i Ameryce Środkowej, Południowej. Korzenie mają podobny smak do chrzanu stąd też drzewo znane ,,chrzanowym”, z nasion otrzymuje się olej w celach spożywczych i kosmetycznych, który nie jełczeje. Owoce, młode pędy a zwłaszcza liście spożywane jako warzywo. Roślina rosnąca do 10 m zwana jest „drzewem życia” przez bogactwo minerałów jak potas, żelazo, bor, chrom, mangan; witaminy jak A, C, E a także 46 antyoksydantów chroniące przed nowotworami, opóźniające procesy starzenia; aminokwasy, kwasy tłuszczowe omega-3,6,9. Moringa została uznana za „superżywność” zaliczana do najzdrowszych produktów na świecie, doskonale wspiera funkcjonowanie organizmu, działa
antybakteryjnie i antywirusowo, wspomaga leczenie licznych chorób.
•Banan (Musa)nazwa pochodzi prawdopodobnie z arabskiego słowa baban-palec, uprawiane w strefie międzyzwrotnikowej Afryki, Azji i Pacyfiku oraz Ameryki, rosną w groniastych owocostanach. Przez lata znaczącą korporacją była korporacja ze Stanów Unitet Fruit Company założona w 1899 r. wykorzystująca tanią siłą roboczą m.in w Gwatemali, Kostaryce, Kolumbii czy Ekwadorze, obecny następca Chiquita Brands International. Jeszcze przed 2014 największym producentem był Ekwador, obecnie Indie, Chiny, Indonezja i Brazylia.
•Tomate verde (Physalis philadelphica) znane w Meksyku od czasów przedkolumbijskich, owoc z rodziny psiankowatych jak pomidory, stosowany do zielonych sosów a papryczką ostrą, w Polsce może być uprawiany, krzaki jednoroczne.
- Jicama – kłębian kątowaty (Pachyrhizus Erosus) – meksykańska, wieloletnia rzepa pnąca z rodziny bobowatych rosnąca do 4-5 m, wiszące kwiatostany do 70 cm długość koloru fioletowego, niebieskiego lub białego, bulwiasty korzeń może ważyć nawet 10 kg, skóra nie jest jadalna, miąższ o soczystym, słodkawym, ostrym smaku. Cała roślina poza miąższem bulwy jest niejadalna, nasiona są naturalnym środkiem owadobójczym. Bulwy można przechowywać kilka miesięcy, spożywać na surowo jako dodatek do sałatek, gotowane, smażone, pieczone, w dodatku do zup. Regularnie spożywana jicama zwiększa wchłanianie wapnia.
Roślinami wprowadzonymi do Ameryki celem uprawy na masową skalę jest m.in soja z Azji- głównie Brazylia, trzcina cukrowa (Saccharum officinarum) pochodzaca prawdopodobnie z Nowej Gwinei, skąd do basenu morza śródziemnego przynieśli Arabowie w 800r. Można również spotkać introdukowany pieprz czy cynamon.
andariega-polaca 